დევნილობის სიღატაკე და ბრწყინვალება
„პროგრესნიუსი“ გთავაზობთ, აფხაზეთიდან დევნილის, უფლებათადამცველის სოფიო ხორგუანის ჩანაწერებს:
იმ დღეს, როცა დავბრუნდებით, შუადღის მზე თავზე დაგვაცხრება და გახურებული სინოტივე სუნთქვას შეგვიკრავს. იმ დღეს თოვლი მოვა, სველი და მძიმე და დათოვლილი მწვანე ფოთლებიდან დაუკრეფავად დარჩენილი მანდარინი შემოგვანათებს. თავსხმა წვიმა იქნება იმ დღეს და ზღვის ბრიზს გამოყოლილი თოლია ნაპირზე გამორიყული დელფინის ამბავს შემოგვჩივლებს. იმ დღეს, როცა დავბრუნდებით, ჩვენი ეზოს მიმოზები ყვითელ ბურუსში გაგვხვევს და ბალახი სისველეს გაჭრის. იმ დღეს ცხრამეტი წლისანი ვიქნებით, კინდღის მისადგომებთან ტყვიით გულგაპობილები და მარგალიტა ბებოს ასაკის, წლებით მხრებში მოხრილები, დაკოჟრილი თითებით ბაბუშერას მინდვრებში ყვითელ ყვავილს – ბაიას დავკრეფთ და სახლში სიხარულით მიმოვაბნევთ. იმ ჩვეულებრივ დღეს ჩვენ დავბრუნდებით იქ, საიდანაც არც არასოდეს წამოვსულვართ.
* * *
ომის მერე დევნილობაში ყოფნა უფრო ადვილია. შეგიძლია იფიქრო, რომ ის ადამიანები, ვინც დაიღუპნენ, ახლა უბრალოდ სხვაგან ცხოვრობენ, რუსეთში ან წყალტუბოში, ან თუნდაც ფოცხო-ეწერში. მე ხომ ყოველ დღე არ მიწევს მათი სახლების წინ ჩავლა, არც გასვენებაში ვყოფილვარ, არც საფლავი მინახავს. და ფიქრებით იქ ბრუნდები, სადაც ყველაფერი ისევ ისეა, როგორც დატოვე. იგივე ავანსცენაა, მაგრამ სცენარი შენ შეგიძლია დაწერო, ყოველ მონატრებაზე ახალი…
პარასკევს საღამოს ჩავფრინდი ბაბუშარას აეროპორტში, არ დავრეკე, რომ არ დამხვედროდენ, ფეხით მინდოდა გამოვლა. სოფოო, რამდენი ხნით ჩამოხვედი, კვირას მივფრინავ გენა ბიძია, ზდრასტვუიტე გევორქ, ნეტ, დომა ნე ზნაიუტ, სიურპრიზ. მადლობა, მალხაზ, ფეხით მინდა გავლა. მოვდივარ, მოვაგორებ გორგოლაჭებიან ჩანთას, ეს კიპაროსები მალე ცას მისწვდებიან, ციტრუსის სუნია, ფოთლებდაცვენილი კარალიოკი ხომ უფრო ლამაზია, უცნაურია, როგორ მიჩქარდება გული სახლს როცა ვუახლოვდები, მამა ეზოში მხვდება, ახლა დამირეკეს, სოფო ჩამოვიდაო, რატომ არ დარეკე, ეს ბავშვი ვინ იყო, რომ მოგვესალმა, ვერ იცანი, როგორ იცვლებიან ყოველ თვე. რომ წახვალ ერთი ყუთი ლიმონი უნდა გაგატანო, წელს ამ ნოვოგრუზინსკის კარგად ასხია. ჰო, ერთი ყუთი რად მინდა. და მაინც ერთი ყუთი გამომატანა…
ომი რომ არა, ალბათ დღეს ასე მოვყვებოდი მეც ჩემს შაბათ-კვირის სტუმრობას სახლში…
შუა ღამეზე გვიანია, ბუხართან შენი ბაბუა თვლემს, მის მუხლებზე სოფო-ფისო, მარტო არ მტოვებენ, ფეხებმორთხმული მე ჩემი მოთხრობის დასასრულზე ვჯახირობ, კეთილი ბოლო მინდა. მიყვარს, როცა ბავშვებს შენ აძინებ. დღეს კარგი საღამო გამოგვივიდა სკოლაში, შილერის „ყაჩაღები“ დავდგით და ყველაზე საყვარელ მასწავლებლად დამასახელეს. გარეთ წვიმს, სოხუმში თოვლი იშვიათად მოდის. ხვალ ნაძვის ხეს დავდგამთ, ნოდარ ბიძიამ რომ გამოგვიგზავნა კოდორის ხეობიდან, ჭერს სწვდება… ასე იქნებოდა, ომი რომ არ დაწყებულიყო…
* * *
როგორ უცნაურად ჯიუტია მეხსიერება, ჯიუტად სულ ერთი სურათი ამოაქვს, როცა შენ გიხსენებ… პირველი დღე ახალ სკოლაში. ადრე მისულს საკლასო ოთახში მხოლოდ შენ დამხვდი.
– აი, აქ დაჯექი, პირველ მერხზე, აქ ხუთოსანი გოგო ზის, ისიც სვანია.
– აქ ხომ ვიღაც ზის.
– ჩემი ადგილია, გითმობ.
მე-9 “ა”კლასის დიდი და ნათელი, სამფანჯრიანი, სექტემბრის მზით გამთბარი ოთახი… არა უშავს, ფანჯრებზე გისოსები თუა, პირველი სართულია მაინც, ასე დაცულია… სექტემბრის მზე აფხაზეთში…
წუხელ წვიმდა. სინესტეს ფანჯარა გავუღე. თვალები დავხუჭე და სმენად ვიქეცი… ბანანის მსუყე ფოთლებზე წვეთების მოგუდულ ხმას სხვა დანარჩენში ადვილად გამოარჩევ. ხვალაც თუ იწვიმა, ზღვა ბრაზიანი და ამღვრეული იქნება. ლექციაზე დავაგვიანებ, დემური მასწავლებელი მაინც არ მიბრაზდება. “პინგვინში” ჩაის დავლევ. ქალაქის რიჟრაჟს მივეფიცხები. მერე სანაპიროს გავუყვები. ზღვის ბრიზი სახეს დამისუსხავს. მარილის გემოს წვიმის წვეთები ჩამორეცხავს. არცერთ გუბეს არ გამოვტოვებ. ოლეანდრებს დავფერთხავ.
– შეიძლება?!
– ჩვენ ხომ მეზობლები ვართ, ერთდროულად გამოვდივართ, მაგრამ შენ სულ აგვიანებ, სოფი?
– დემურ მასწავლებელო, ჰეგელის ფანჯარა ქვას რომ არ ჩაესმხვრია, როგორ ფიქრობთ, ეს სუბიექტისა და ობიექტის მიმართებაზე იმოქმედებდა?
– შემოდი, შემოდი, სხვა ეპოქას განვიხილავთ, მაგრამ ვისაუბროთ ჰეგელზე.
და ჩემს ზურგს უკან სივრცეს გაუღიმა… ნაშუაღამევის მატარებლის ხმამ უკან დამაბრუნა, თბილისში…
ისიდორე ბაბუას ბაბუშარის სახლის პირველ სართულზე უზარმაზარი ბევრფანჯრიანი ოთახის ორი კედელი ჭერამდე აწყობილ წიგნების შუშებიან თაროებს ეკავა. მე და ირაკლი მეორე თაროსღა ვწვდებოდით. გადმოვათრიეთ მძიმე და ყველაზე დიდი წიგნი. ერთ სურათზე დედის მუცელში მიბმული ბავშვი გარეთ გამოსვლას ცდილობდა. უსიტყვოდ ვაღიარეთ საიდუმლოდ ჩვენი აღმოჩენა. მაგრამ – აი, ჩამოივლის ეს ციგანი, ვინც მოგიყვანა და გავატან უკან შენს თავს! – მე დედიკოს მუცლიდან მოვედი! – უპასუხა გაბრაზებულ ისიდორე ბაბუას ირაკლიმ. ეს ამბავი საღამოს სამსახურებიდან დაბრუნებულ მშობლებსაც ემცნოთ. მძიმე წიგნმა ზედა თაროზე გადაინაცვლა. ის ტომები ომის დროს დედამ ენგურის ხიდზე ურიკით გადმოიტანა. ვარკეთილში, ლალი მამიდას სამზარეულოს ლაქამძვრალ, ყანყალა მაგიდასთან პირველკურსელ ირაკლის ვამეცადინებდი, თურქული კეხი (sella turcica) და ჰიპოფიზის ფოსო (fossa hypophysialis), რომელშიც მოთავსებულია ჰიპოფიზი (hypophysis). რა რთული იყო ეს თავის ქალის ანატომია…
მიწისქვეშა გადასასვლელთან ძველი წიგნებით მოვაჭრე ვერ მიხვდა, რატომ მომდიოდა ცრემლები სინელნიკოვის ანატომიის ატლასის ტომთან გაქვავებულს…
– მეტი აღარ გაიზარდო, თორემ მალე ცას მისწვდები! – მივაძახე დამშვიდობებისას.
– გპირდები, შენ კი მზესავით დარჩი! – მიპასუხა.
2 კვირის მერე, სოხუმის დაცემის დღეს, ის მისწვდა ცას…
ვიცი, აუცილებლად შევხვდებით ერთმანეთს, სოხუმში, მშვიდობის გამზირზე, შენ გაიღიმებ ყველაზე ღიმილიანი ღიმილით, იქნება მზიანი სექტემბერი… და ალბათ სამხედრო ფორმა აღარ გეცმევა, როგორც ჩვენი ბოლო შეხვედრისას… და ისევ 19 წლის ხარ… იმ საქართველოში, სადაც ახლა შენ ხარ…
* * *
– წვიმს.
– ამას წვიმას ეძახი?
– დაგიძახო მინდა ხმამაღლა.
– დამიძახე.
– ზღვამ მიპასუხა.
– კიდევ ერთხელ დამიძახე.
– ევკალიპტების შრიალი მესმის მხოლოდ.
– ისევ სცადე.
– შორს ხარ…
– დაგავიწყდი. აღარ გესმის ჩემი…
-დემურ, წამო, გავუყვეთ მეხუთე ბაბუშარის ქუჩას, მერე მეოთხე ბაბუშარის ქუჩა იქნება, მერე სასაფლაოს ჩავუვლით, გადავალთ რკინიგზის ლიანდაგებზე, დიდი მოსახვევით აღმართს ავუყვებით და სკოლაც გამოჩნდება.
-ის პატარა რკინის კიბე ისევ იქ არის, შენ რომ გიყვარდა, ბიბლიოთეკის ფანჯარასთან.
-მე კიბე კი არ მიყვარდა, მზე მიყვარდა.
-ხო, ყველა დასვენებაზე იქ იჯექი, მზეს ეფიცხებოდი და იძახოდი, არ მომეკაროთ, ვიტენები.
-შენ ისევ 19 წლის ხარ?
-აქ ყველას ერთი ასაკი გვაქვს.
-მალხაზი? შარშან პეტერბურგში ფანჯრიდან…
-ისიც აქ არის და მონატრების ტოლია.
– მიმოზა ყვავის ახლა, ხო?
-მიმოზაც, წითელი ტყემალიც, მანდარინის ხეებზე ფოთლები ისევ მწვანეა.
-მენატრება, თქვენთან მინდა.
-შენი დრო როცა მოვა, ყველანი აქ დაგხვდებით, შენც ჩვენი ტოლი იქნები და მიმოზასაც ისევ ისეთივე სურნელი ექნება…
-ტყუილად ნუ ჭუტავ თვალებს.
– რატომ?
– ვიცი, რაც უნდა მკითხო და ვერ გიპასუხებ, არ მაქვს უფლება.
-კარგი, არ მითხრა როდის, უბრალოდ მითხარი, რომ დავბრუნდები, კი ან არა. სულებმა ხომ ყველაფერი იცით.
– ნუ მევაჭრები. შენ ხომ მზე ხარ, მზეს ეს არ უხდება.
– უხდება, უხდება! დაბრუნება უნდა და ძალიან ენატრება სახლი, ზღვა, ევკალიპტები და ეზოს ჰორტენზიები და საერთოდ, არ ვარ მზე! ერთი ჩვეულებრივი დევნილი ვარ!
– ნუ ბრაზობ, გთხოვ.
-ვბრაზობ და კიდევ უფრო გავბრაზდები და ხმასაც არ გაგცემ!.. კოტე?!
-ჰო, სოფი… ნუ იყურები უკან და დაბრუნები. დაიჯერე, რომ დაბრუნდები და დაბრუნდები, უბრალოდ დაიჯერე…
-მტკივა, მეშინია და დავიღალე!
-ცოტაც მოითმინე და მივალთ საზღვრამდე.
-საზღვრამდე?
-ჰო, იმ ზღვარს იქეთ არც გტკივა და არც გეშინია.
-და ყველაფერი სულერთი ხდება?
-ხო, აღარც გტკივა, აღარც გეშინია და ყველაფერი სულერთია.
-არ მინდა იქ, სადაც ყველაფერი სულერთია. მოდი, დავბრუნდეთ უკან…
* * *
მონატრება სევდაა, მანდარინის გემო აქვს, მარილიანი კენჭების სუნი, დილადრიანი მეთევზეების ნავებზე თავს მოტრიალე თოლიების ხმა აქვს, სიმაღლე ცას მიბჯენილი კიპაროსის, უძიროა ჩაძირული მზის დარად და უსასრულო, გარინდული ზღვის ჰორიზონტზე მეტად…
დღე არ გავა, არ ვიფიქრო იმაზე, რა დავაშავე, 16 წლიდან დევნილი რომ ვარ. თითქოს არც სხვებისგან განვსხვავდები, ისევე მინდა ბედნიერება და თავისუფლება, როგორც ყველა სხვას. თითქოს არც განსაკუთრებული სურვილები მაქვს. და ყველაფერს ვაკეთებ, იმისთვის რომ თავი ჩვეულებრივად ვიგრძნო, მაგრამ არა… ყოველ დღე უნდა მახსოვდეს, დამცირებული რომ ვარ…
გაეროს დამკვირვებელთა მისიაში ვმუშაობდი, სამხედრო პატრულს გავყევი გალის რაიონის სოფლებში შემოვლაზე. ერთი სახლის წინ გავჩერდით, გადმოვლაგდით ცისფერჩაფხუტებსა და ჯავშანში გამოწყობილები. შაოსანი ქალი გამოგვეგება ბავშვთან ერთად. ფრანგმა კითხვა დასვა, თარჯიმანმა თარგმნა, რაიმე ინცინდეტს ხომ არ ჰქონია ადგილი, შეიარაღებული პირები ხომ არ გაწუხებენ? ქალმა ტირილი დაიწყო. რატომ ტირით? როგორ, რატომ ვტირი, ამ დიდ დღეს, წმინდა გიორგის დღეს, ასეთი სტუმრები მოხვედით, მე კი გუშინდელი ღომი და ლობიო მაქვს, მეტი არაფერი. შებრუნდა სახლში, ორლიტრიანი ქილით დაბრუნდა, ეს ჩემი გაკეთებული მწნილია, არ მითხრათ უარი… შეიძლება, იმ დღეს გალის რაიონის სოფელ ბარღებში, იმ სახლში არ დაკლულა საკლავი, არ გაშლილა სუფრა, არ მისულან სტუმრები, მაგრამ იქ, იმ დღეს, იმ სახლში, ნამდვილად იყო წმინდა გიორგი…
ახლა და აქ, მე რომ ვუყურებ მთვარეს, ახლა და იქ, ჩემი ეზოს მიმოზებიც ხომ უყურებენ მთვარეს. მაშინ რა მნიშვნელობა აქვს მანძილს, ერთად ვართ ისევ… და მაინც, ერთი თვალით დამანახა ახლა მთვარის შუქით ანთებული ჩემი ეზოს მიმოზები…
სახლი მენატრება. შენს სახლშიც სხვები ცხოვრობენ? მზეზე გამთბარ კედელს მიაყურადე. დაანგრიეს და ახალი მრავალსართულიანი ააშენეს? ქუჩა ხომ შენია. სახელი შეუცვალეს? ხეები, ხეებს მოხვიე ხელები. როგორ მოჭრეს ყველა? სკოლაში მიდი, შენს საკლასო ოთახში. კერძოა და დაცვა იცავს? რა განსხვავებაა ჩვენს შორის, შენც ვერ ბრუნდები ბავშვობაში…
ქართულად მელაპარაკე, გემო დავატანო, ოცი წელია სერიოჟა ბიძია, სიტყვებს გემო აქვს…
– მანდარინი, მანდარინი, მან და რი ნი… ბავშვობის გემო აქვს, შემოდგომის ნესტგარეული ზღვის მლაშე გემო… თვალები დახუჭე… მან და რი ნი… სახლში მინდა…
* * *
– იმედია, ყველაფერი სწორად გაიგე.
– ჰო, მე ერთი უპატრონო, დევნილი ვარ და ჩემი დაჩაგვრა ადვილია…
– ადამიანებს ერთმანეთი სჭირდებათ… უნდა სჭირდებოდეთ.
– უნდა… თქვენ არ გჭირდებით… მე არ მეშინია.
– ვიცი.
– როცა ადამიანები გვტოვებენ, მაშინ მოდის ღმერთი ყველაზე ახლოს!
– შენ ისევ ის პატარა გოგო ხარ, რომელსაც სამყარო ისე უნდა მოაწყოს, როგორც მას წარმოუდგენია. დროა, გაიზარდო.
– არ მინდა!
– ხომ დავბრუნდებით? ვიცი, პასუხი არა აქვს, მაგრამ მაინც ვეკითხები.
– ვახტანგ ჯომიდავა გახსოვს?
– არა, მამაო, არ მახსოვს. ერთ სკოლაში ვსწავლობდით, ერთი კლასით წინ იყო, წრეში ბურთიც გვითამაშია ერთად. დღეს კი ანაფორა აცვია და დიდი წოდებაც აქვს.
– ჩვენს სკოლაში სწავლობდა, მერე გადავიდა, ომის მერე წალენჯიხაში დასახლდა, ახლა სკოლის დირექტორია.
-ვახტანგ ჯომიდავა. თითქოს ბუნდოვნად გამახსენდა.
– ამას წინათ ვნახე, იცი, რა მითხრა. ომის მერე ისეთი გაბრაზებული ვიყავი აფხაზებზე, სახლებიდან რომ გამოგვაგდეს, ყველა წიგნში მათ საწინააღმდეგოს ვეძებდი და ვაგროვებდი. იმდენი რამე ვიპოვე, მაგრამ ბრაზი არსად მიდიოდა. მერე ვიღაცამ სახარება მაჩუქა. და…
– და ბრაზი დაამარცხა? ბოლომდე მოსმენას როდის ვისწავლი.
– ბრაზი? არ ვიცი. ასე მითხრა, მე სახლიდან გამოყრას ვჩიოდი და თურმე სამოთხიდან გამოყრილებიც ვყოფილვართო.
– დედა, ასე უპატრონოები რომ ვართ, ღმერთი ხომ მოგვეხმარება?
-აბა, რას იზამს. ღმერთი ჩვენნაირებისთვის არის…
